Το έθιμο της κυρα-Σαρακοστής δεν το ξέρουν πολλοί καθώς είναι από τα πιο παλιά έθιμα του τόπου μας.
Εκείνα τα υπέροχα αθώα χρόνια, λοιπόν, οι γιαγιάδες μας έφτιαχναν ένα μπισκοτάκι αρκετά μεγάλο, περίπου στο μέγεθος ενός σχολικού τετραδίου, από ζυμάρι και με απλά υλικά (αλεύρι, νερό και, κυρίως, πολύ αλάτι για να μη χαλάσει).
Η κυρά-Σαρακοστή ήταν ένα είδος ημερολόγιου αλλά και παιχνίδι για τα μικρά παιδιά, ώστε να μετράνε τις εβδομάδες από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Η κυρα-Σαρακοστή, σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ήταν και από χαρτόνι.
Επρόκειτο για μια χάρτινη ζωγραφιά, που απεικόνιζε μια γυναίκα, που έμοιαζε με καλόγρια, με 7 πόδια, σταυρωμένα χέρια γιατί προσεύχεται, ένα σταυρό γιατί πήγαινε στην εκκλησία και χωρίς στόμα γιατί νήστευε! Επίσης δεν είχε αυτιά, για να μην ακούει κουτσομπολιά και άσχημα λόγια! Αλλού πάλι, την έφτιαχναν από πανί και τη γέμιζαν με πούπουλα.
Στον Πόντο, η κυρά-Σαρακοστή ήταν μια πατάτα ή ένα κρεμμύδι που το κρεμούσαν απ’ το ταβάνι και πάνω του είχαν καρφωμένα επτά φτερά κότας, ώστε να αφαιρούν ένα φτερό κάθε εβδομάδα. Εκεί, το έθιμο ονομαζόταν «Κουκουράς», και ήταν ο φόβος και ο τρόμος των παιδιών!
Τι ήταν η Μεγάλη Σαρακοστή
Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες, ενώ αργότερα προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα και ονομάζεται έτσι γιατί περιλαμβάνει ακριβώς σαράντα ημέρες, δηλαδή από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή, πριν το Σάββατο του Λαζάρου.
Μεγάλη ονομάζεται όχι για τη μεγάλη διάρκειά της, αλλά για τη σημασία της που γίνεται σε ανάμνηση των Παθών του Χριστού και αποτελεί την προετοιμασία των πιστών για τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα.
Σαρακοστή λέμε τις 40 μέρες πριν από την Κυριακή του Πάσχα. Από πολύ παλιά υπάρχει η συνήθεια να νηστεύουμε, για να μιμηθούμε τη νηστεία που έκανε ο Χριστός στην έρημο. Η Σαρακοστή περνά αργά γι’ αυτούς που νηστεύουν, ιδίως τις τελευταίες μέρες.
Έτσι, επειδή παλιά δεν είχαν τα σημερινά ημερολόγια για να μετρούν το πέρασμα της νηστείας, έφτιαχναν ένα μετρητάρι. Έπαιρναν, δηλαδή, ένα χαρτί και ζωγράφιζαν τη Σαρακοστή σαν μια καλόγρια, την κυρα-Σαρακοστή.
Όπως αναφέρθηκε, δεν της έβαζαν στόμα γιατί αντιπροσώπευε τη νηστεία.
Η κυρά-Σαρακοστή έχει σταυρωμένα τα χέρια της, επειδή προσεύχεται, δεν έχει στόμα γιατί δεν μιλάει και γιατί νηστεύει, δεν έχει αυτιά για να μην ακούει. Όλα αυτά γιατί η περίοδος μέχρι το Πάσχα, στην ουσία, σημαίνει στροφή στον εσωτερικό μας κόσμο, με σκοπό την κάθαρση μέσω της νηστείας, όχι μόνο των τροφών αλλά και των κακών μας συνηθειών: δεν βλέπουμε, δηλαδή, δεν ακούμε και δεν σχολιάζουμε τι κάνουν οι άλλοι, αλλά στρέφουμε την προσοχή μας στη δική μας βελτίωση.
Τα χέρια της ήταν σταυρωμένα από τις πολλές προσευχές. Και είχε εφτά πόδια, ένα για κάθε βδομάδα της Σαρακοστής. Με το ψαλίδι κόβανε την κυρα-Σαρακοστή και την κρεμούσαν στον τοίχο. Κάθε Σάββατο της έκοβαν ένα πόδι.
Το τελευταίο πόδι το κόβανε το Μεγάλο Σάββατο και το βάζανε μέσα σε ένα ξερό σύκο ή σε ένα καρύδι και όποιος το έβρισκε πίστευαν πως θα ήταν καλότυχος.
Η Κυρα-Σαρακοστή
Την κυρά Σαρακοστή
που’ ναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας την φτιάχναν
με αλεύρι και νερό.
Για στολίδι της φορούσαν
στο κεφάλι ένα σταυρό
μα το στόμα της ξεχνούσαν
γιατί νήστευε καιρό.
Και τις μέρες τις μετρούσαν
με τα πόδια της τα επτά
κόβαν ένα τη βδομάδα
μέχρι να ‘ρθει η Πασχαλιά.
Την κυρά Σαρακοστή
όλοι φτιάξτε την μαζί
με αλεύρι και νερό
έτοιμη είναι στο λεπτό!
Πόδια πρέπει να έχει εφτά
τις εβδομάδες να μετρά!
Στόμα δεν έχει! Ξέρεις γιατί;
Κάνει νηστεία αυστηρή
μέχρι του Πάσχα την Κυριακή.
Αυτοί είναι οι στίχοι που απαγγέλλουν μαμάδες και παιδιά όταν, μαζί στην κουζίνα, ζυμώνουν και πλάθουν την «Κυρα-Σαρακοστή», που συμβολίζει τη Μεγάλη Νηστεία και έχει πρωτεύουσα θέση στο μακρύ κατάλογο των εθίμων μας.